قیچی از مصر باستان تا به امروز، مسیر طولانی را طی کرده است؛ ابزاری که علاوه بر کاربردهای عملی، در فرهنگ و خرافات نیز جایگاه خاصی دارد.
قیچی، یکی از ساده‌ترین و در عین‌حال، پر کاربردترین ابزارهای روزمره، قدمتی هزاران ساله دارد. امروزه در هر خانه‌ای، حداقل یک قیچی یافت می‌شود؛ اما شاید کمتر کسی بداند که این وسیله، از چه زمانی و چگونه به‌شکل امروزی درآمده است. برخلاف تصوری که «لئوناردو داوینچی» را مخترع قیچی می‌داند، این ابزار کاربردی قرن‌ها پیش از او، در مصر باستان وجود داشته و در طول تاریخ و توسط تمدن‌های مختلف، از جمله رومی‌ها، تکامل یافته است.
قیچی در طول قرن‌ها، نه تنها در صنایع مختلف از خیاطی گرفته تا جراحی، نقش مهمی ایفا کرده، بلکه وارد باورهای فرهنگی و خرافات نیز شده است. از قیچی‌هایی که زنان باردار برای تسریع زایمان زیر بالش خود می‌گذارند، تا استفاده نمادین از آن برای جلوگیری از ورود ارواح خبیث به خانه، این ابزار کوچک، تاثیر شگفت‌انگیزی در زندگی انسان‌ها داشته است. در این نوشتار، به تاریخچه قیچی و سیر تحول آن، بیشتر خواهیم پرداخت.
آنچه از تاریخچه قیچی در این نوشتار کوتاه خواهید خواند:
- چه کسی قیچی را اختراع کرد؟
- قیچی مدرن و تولید انبوه
- قیچی در متون تاریخی
- نقش قیچی در فرهنگ عامه و خرافات
چه کسی قیچی را اختراع کرد؟
اغلب تصور می‌شود که «لئوناردو داوینچی» مخترع قیچی بود؛ چراکه او از این ابزار، برای برش بوم نقاشی خود استفاده می‌کرد؛ اما این وسیله کاربردی، قرن‌ها پیش از دوران داوینچی وجود داشته است. امروزه نیز تقریبا در هر خانه‌ای، حداقل یک جفت قیچی پیدا می‌شود.
قیچی منتسب به سلسله تانگ در قرن هفتم تا نهم میلادی؛ منبع عکس: thenonist؛ نام عکاس: نامشخص
مصریان باستان در حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد، از نوعی قیچی استفاده می‌کردند؛ این قیچی از یک تکه فلز (معمولا برنز) و متشکل از دو تیغه ساخته شده بود که با یک نوار فلزی، به یکدیگر متصل می‌شد. نوار فلزی معمولا، تیغه‌ها را از هم جدا نگه می‌داشت تا زمانی که فشرده شوند.
گفته می‌شود که هر تیغه به‌تنهایی یک «سیزر» (scissor) نام داشت و در کنار هم، به آن‌ها «سیزرز» (scissors) یا قیچی می‌گفتند. در نهایت، استفاده از این ابزار از مسیر تجارت و توسط بازرگانان و کاوشگران، از مصر به سایر نقاط جهان گسترش یافت.
قیچی مربوط به قرن دوم میلادی، ترابزون، شمال شرقی ترکیه؛ منبع عکس: thenonist؛ نام عکاس: نامشخص
رومیان در حدود ۱۰۰ سال پس از میلاد و با اقتباس از طرح مصری‌ها، این طراحی را اصلاح کردند و قیچی‌هایی با تیغه‌های ضربدری و محوری ساختند که بیشتر به مدل قیچی‌های امروزی شباهت داشتند. آن‌ها همچنان از برنز استفاده می‌کردند؛ اما گاهی اوقات، قیچی‌هایی از آهن نیز می‌ساختند. قیچی‌های رومی، شامل دو تیغه بود که هنگام حرکت، از کنار هم عبور می‌کردند؛ محور آن‌ها، میان تیغه و دسته قرار داشت و باعث ایجاد نیروی برش می‌شد. هر دو نوع قیچی مصری و رومی نیز نیاز به تیز شدن مداوم داشتند.
قیچی مدرن و تولید انبوه
اگرچه مخترع واقعی قیچی مشخص نیست؛ اما «رابرت هینچلیف» (Robert Hinchliffe) از اهالی شفیلد در انگلستان، به درستی باید به‌عنوان پدر قیچی مدرن شناخته شود. او اولین کسی بود که در سال ۱۷۶۱ میلادی و بیش از ۲۰۰ سال پس از درگذشت داوینچی، از فولاد برای تولید انبوه قیچی استفاده کرد.
قیچی دندانه دار یا زیگزاگی؛ منبع عکس: wikimedia؛ نام عکاس: William Whiteley
قیچی‌های زیگزاگ (Pinking Shears) در سال ۱۸۹۳ میلادی و توسط شخصی به نام «لوئیس آستین» (Louise Austin)، اهل واشنگتن اختراع و ثبت شدند. «آستین» در درخواست ثبت اختراع خود که در اول ژانویه ۱۸۹۳ میلادی تایید شد، توضیح داده است:
با قیچی‌های دندانه‌دار (زیگزاگی) بهبود یافته من، همیشه می‌توان برش‌های یکدست و منظمی ایجاد کرد. این کار با بریدن پیوسته پارچه از یک انتها به انتهای دیگر یا از لبه‌ای به لبه دیگر انجام می‌شود؛ در نتیجه، فرایند برش با سرعت بالایی انجام می‌گیرد و در هر برش، دو لبه دندانه‌دار یا زیگزاگی به طور هم‌زمان ایجاد می‌شوند.
منبع عکس‌های گالری: thenonist؛ نام عکاس: نامشخص
قیچی در متون تاریخی
در طول سال‌ها، در متون مختلف تاریخی نیز به قیچی اشاره شده است. در مقاله‌ای تحت عنوان «امار، پایتخت آشتاتا در قرن چهاردهم پیش از میلاد» (Emar, Capital of Astata in the Fourteenth Century BCE) که در سال ۱۹۹۵ میلادی در مجله «باستان‌شناس کتاب مقدس» (The Biblical Archaeologist) منتشر شد، این پاراگراف آمده است:
علاوه بر سفالینه‌‌هایی که گاهی به تعداد زیاد جمع‌آوری می‌شدند، خانه‌ها نیز حاوی اشیای سنگی و فلزی بودند که هم نیازهای روزمره و هم فعالیت‌های تجاری شهر را نشان می‌دادند؛ فیلترها، ظروف، سرپیکان و سرنیزه، قطعات زره، سوزن‌ها و قیچی‌ها، میخ‌های بلند، تراش‌دهنده‌های برنزی، آسیاب‌های سنگی، هاون‌ها، انواع مختلف سنگ‌های آسیاب، دسته‌ها، ابزارهای گوناگون و حلقه‌های سنگی، از جمله این لوازم به حساب می‌آیند.
قیچی فولادی سوراخ دار خوشنویس ایرانی برای صحافی کاغذ در قرن ۱۸ میلادی؛ منبع عکس: michaelbackmanltd؛ نام عکاس: نامشخص
در کتابی تحت عنوان «داستان قیچی‌ها: ۱۸۴۸–۱۹۴۸» (A Story of Shears and Scissors) که به طور خاص و کامل، به تاریخ ابزارهای برش اختصاص دارد و عنوان آن نیز متناسب با موضوع است، نویسنده کتاب موسوم به «دان ویس» (Don Wiss)، به بررسی تاریخچه این وسیله می‌پردازد:
قیچی‌های برنزی مصر مربوط به قرن سوم پیش از میلاد، نمونه منحصربه‌فردی از هنر آن دوره محسوب می‌شوند. این قیچی‌ها، به‌رغم تاثیرپذیری از فرهنگ یونانی، دارای تزئیناتی هستند که مختص تمدن نیل است و مهارت بالای صنعتگران مصری را پس از فتح این سرزمین توسط اسکندر مقدونی نشان می‌دهد. روی هر یک از تیغه‌های این قیچی‌ها، نقش‌هایی از پیکره‌های زنانه و مردانه طراحی شده است که مکمل یکدیگرند و از قطعات فلزی با رنگ‌های متفاوت، درون برنز حکاکی شده‌اند.
قیچی فولادی تزیین شده در انگلستان ۱۸۷۵؛ منبع عکس: thenonist؛ نام عکاس: نامشخص
نویسنده کتاب داستان قیچی‌ها، در ادامه به این نکته نیز اشاره می‌کند که باستان‌شناس مشهوری به نام «فلندرز پتری» (Sir Flinders Petrie)، توسعه قیچی‌های ضربدری را به قرن اول میلادی نسبت می‌دهد. در قرن پنجم میلادی نیز کاتب و دانشمند اسپانیایی «ایزیدور سویل» (Isidore of Seville) در نوشته‌های خود، از قیچی‌های ضربدری با محور مرکزی یاد کرده است و آن‌ها را از ابزارهای اصلی آرایشگران و خیاطان معرفی می‌کند.
نقش قیچی در فرهنگ عامه و خرافات
در فرهنگ‌های مختلف، قیچی علاوه بر کارکرد عملی، با باورهای عامیانه و خرافات نیز گره خورده است. یکی از این باورها به زنان باردار مربوط می‌شود؛ برخی مادران در ماه نهم بارداری، قیچی را زیر بالش خود قرار می‌دهند. طبق یک باور قدیمی، این کار باعث قطع شدن بند ناف نوزاد و زایمان سریع‌تر خواهد شد.
قیچی سلسله هان در موزه چاقو و قیچی چین؛ منبع عکس: wikimedia؛ نام عکاس: نامشخص
افسانه دیگری می‌گوید:
قیچی را مستقیما به دوست خود ندهید. در عوض، آن را روی یک سطح بگذارید تا دوست شما، خودش آن را بردارد؛ در غیر این صورت، ممکن است که رابطه شما قطع شود.
همچنین، برخی بر این باورند که قیچی‌های قدیمی که در کشوی آشپزخانه رها شده‌اند، می‌توانند خانه را از ارواح پلید دور نگه دارند. برای این منظور، پیشنهاد می‌کنند که قیچی را از یک دسته، در نزدیکی در ورودی آویزان کنید تا شکلی شبیه به صلیب ایجاد کند.
منبع عکس‌های گالری: wikimedia ،thenonist؛ نام عکاس: نامشخص
شما از تاریخچه قیچی چه می‌دانید؟ آیا به باورهای رایج یا به اصطلاح، خرافات مربروط به قیچی اعتقاد دارید؟ لطفا نگاه و نظر ارزشمند خود را با کجارو و همراهان آن نیز به اشتراک بگذارید.
منبع عکس کاور: thoughtco؛ نام عکاس: Mollie Johanson
پرسش‌های متداول
آیا لئوناردو داوینچی واقعا مخترع قیچی بود؟
اگرچه داوینچی از قیچی برای برش بوم‌های نقاشی خود استفاده می‌کرد؛ اما این ابزار، قرن‌ها پیش از او وجود داشته است و قدمت آن به مصر باستان می‌رسد.
قیچی‌های امروزی چه تفاوتی با نمونه‌های باستانی دارند؟
قیچی‌های باستانی معمولا از یک تکه فلز ساخته و با یک نوار فلزی انعطاف‌پذیر، باز و بسته می‌شدند؛ اما قیچی‌های امروزی دارای تیغه‌های متحرک با یک محور مرکزی هستند که عملکرد برش را بسیار دقیق‌تر و راحت‌تر می‌کند.لینک منبع