فقط سه درصد از آب کره زمین، آب شیرین است که مشخصه اصلی دریاچهها است و تنها آبی است که میتوان آن را نوشید یا در کشاورزی استفاده کرد. از آنجایی که دریاچهها منابع اصلی آب شیرین ساکنان کره زمین هستند، حفاظت و نگهداری از آنها برای حال حاضر و آینده امری ضروری و حیاتی است. همه دریاچهها از نظر اندازه برابر نیستند و برخی از آنها آنقدر بزرگ اند که ۲۰ درصد از ذخایر آب شیرین غیرمنجمد جهان را در دل خود جای دادهاند. در این مقاله ابتدا تفاوت دریا و دریاچه، سپس بزرگترین دریاچههای زمین را بررسی خواهیم کرد.
فهرست مطالبدریای خزر (دریا کاسپین)دریاچه سوپریور دریاچه ویکتوریادریاچه هیوراندریاچه میشیگاندریاچه تانگانیکادریاچه بایکالدریاچه گریت بردریاچه مالاویدریاچه گریت اسلیوبزرگترین دریاچه های جهاندریاچه، یک پهنه آبی راکد درون خشکی است که توسط فرایندهای طبیعی (مانند فعالیتهای یخچالی، فوران آتشفشانی، تغییر شکل پوسته زمین، گودالهای بزرگی که بر اثر زمینلرزهها ایجاد میشوند و…) یا توسط فعالیتهای انسانی (مثل ساخت سد، دریاچههای مصنوعی و…) ایجاد شده است. دریاچه بهطور معمول کوچکتر از دریا است و به دریاهای بزرگتر یا اقیانوس راهی ندارد؛ اما دریا یک پهنه آب شور است که بخشی از آن توسط خشکی احاطه شده و با اقیانوس ارتباط دارد. دریاها نسبت به دریاچه علاوه بر وسعت بیشتر، عمق بیشتری نیز دارند و تحت تاثیر پدیده جزر و مد آب قرار میگیرند.
البته استثنائاتی هم وجود دارند: برای مثال «دریای مرده» (البحر المیت) در واقع یک دریاچه نمکی محسوب میشود که درمیان اردن و مناطقی از فلسطین واقع شده است. «دریای خزر» نیز اگرچه نامش دریا است، از نظر علم جغرافیا در دسته دریاچهها طبقهبندی میشود. دریای خزر همچنین از آب شور پر شده، محصور در خشکی است و به هیچ اقیانوسی متصل نیست. این پهنه آبی از نظر مساحت بزرگترین دریاچه جهان محسوب میشود. شاید علت نامگذاری آن به «دریا» بهجای «دریاچه»، آب شور و وسعت زیادش باشد یا به دلایل تاریخی صورت گرفته است.
عکاس: نامشخص / a-z-animals.comکپی لینکدریای خزر (دریا کاسپین)وسعت: ۳۷۱,۰۰۰ کیلومتر مربع«دریای خزر» (Caspian Sea) که با نام «دریای کاسپین» نیز شناخته میشود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی زمین است. دریاچه خزر قرنها است که نقشی حیاتی در صنعت و فرهنگ انسانها ایفا کرده و بهعنوان مرز طبیعی میان قاره اروپا و آسیا، اقلیم و اکوسیستمهای اطراف خود را تحت تاثیر قرار داده است. طول دریاچه خزر، از شمال تا جنوب حدود ۱,۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بهطور میانگین ۳۲۰ کیلومتر میباشد.
این پهنه آبی اگرچه با نام دریا شناخته میشود اما از نظر فنی دریاچهای است که هم ویژگیهای آب شور و هم ویژگیهای آب شیرین را دارا است. حدود ۱۳۰ رودخانه به دریای خزر میریزند که معروفترین آنها «رود ولگا» (volga) در روسیه است. دریای کاسپین نقش مهمی در ژئوپلیتیک (جغرافیای سیاسی) منطقه دارد و با کشورهای روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، ایران و آذربایجان هممرز است.
سواحل گسترده دریای خزر شامل صخرههای سنگی و زمینهای هموار ماسهای میشود که هرکدام تنوع زیستی و زیستگاههای طبیعی متفاوتی را فراهم کردهاند. در سواحل مختلف آن فعالیتهای انسانی گوناگون از جمله ماهیگیری، استخراج نفت، استخراج گاز و… صورت میگیرد و به همین دلیل، دریای خزر یک مسیر حیاتی برای بازرگانی محسوب میشود و یکی از ذخایر ارزشمند نفت و گاز در کره زمین است.
عکاس: نامشخص / worldatlas.comکپی لینکدریاچه سوپریور وسعت: ۸۲,۱۰۳ کیلومتر مربع«دریاچه سوپریور» (Lake Superior) بزرگترین دریاچه آب شیرین جهان است. این دریاچه در آمریکای شمالی واقع شده و مرز جنوبی آن ایالات متحده آمریکا و مرز شمالی آن کشور کانادا است. رتبه اول وسیعترین دریاچه در میان دریاچههای پنجگانه قاره آمریکا شمالی به دریاچه سوپریور تعلق دارد.
این پهنه آبی وسیع از نظر عمق و حجم هم قابل توجه است؛ با عمق متوسط ۱۵۲ متر و بیشینه عمقی ۴۰۶ متر، عمیقترین دریاچه قاره آمریکا محسوب میشود. وسعت زیاد آن همچنین به این معنا است که هر قطره آب به طور میانگین حدود ۱۹۰ سال در این دریاچه میماند و این امر بر چرخههای مواد مغذی و زندگی موجودات آبزی تاثیر میگذارد.
دریاچه سوپریور برای بومیان آمریکا اهمیت فرهنگی ویژهای داشته و در طول تاریخ، مسیر اصلی تجارت، حمل و نقل و بهرهبرداری از منابع طبیعی مثل چوب و سنگآهن بوده است. امروزه این دریاچه با سواحل سنگی، پارکهای ملی، آبهای سرد و شفاف و… همچنان گنجینهای طبیعی و مکانی محبوب برای دوستداران محیط زیست، طبیعتگردان و گردشگران به شمار میرود.
عکاس: نامشخص / worldatlas.comکپی لینکدریاچه ویکتوریاوسعت: ۶۹,۴۸۴ کیلومت مربع«دریاچه ویکتوریا» (Lake Victoria) بزرگترین دریاچه قاره آفریقا و دومین دریاچه بزرگ آب شیرین در جهان است. عمق متوسط این پهنه آبی تنها حدود ۴۰ متر است. ویکتوریا در شرق قاره آفریقا قرار گرفته و بین سه کشور کنیا، اوگاندا و تانزانیا تقسیم شده است. این دریاچه یکی از مهمترین منابع آب برای تامین آب آشامیدنی و کشاورزی جمعیت ساکن در منطقه محسوب میشود.
دریاچه ویکتوریا نقش کلیدی در اقتصاد منطقهای دارد و به دلیل وسعت زیادش بر بارندگیها، رطوبت موجود در جو و محیط زیست این ناحیه تاثیر میگذارد. صید ماهی «سوف نیل» (Nile Perch) صنعت بسیار مهم این دریاچه است. همچنین رود نیل سفید نیز از این دریاچه سرچشمه میگیرد که اهمیت تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی و بازرگانی آن را افزایش میدهد. در سالهای اخیر دریاچه ویکتوریا با چالشهایی از جمله آلودگی و بهرهبرداری بیرویه روبهرو شده که این عوامل تهدیدات جدی برای اکوسیستم غنی آن و مناطق اطراف آن هستند.
عکاس: نامشخص / worldatlas.comکپی لینکدریاچه هیورانوسعت: ۵۹,۵۹۰ کیلومتر مربع«دریاچه هیوران» (Lake Huron) دومین دریاچه بزرگ از دریاچههای پنجگانه قاره آمریکا شم..
